به گزارش اگزیم نیوز، یارانه‌ پنهانی که دولت‌ها با عناوین مختلف پرداخت می‌کنند، همواره یکی از چالش‌های اقتصادی کشور بوده است.

پرداخت این نوع یارانه‌ها، نه تنها هزینه‌های قابل توجهی را به دولت‌ها تحمیل می‌کند، بلکه با دلیل تغییرات قیمتی که پس از پرداخت ایجاد می‌کند، آثار جانبی دیگری را نیز به‌همراه دارد. به‌عنوان مثال پرداخت یارانه انرژی، با پایین‌ نگه‌ داشتن قیمت برای مصرف‌کننده، به مانعی برای اصلاح الگوی مصرف تبدیل می‌شود.

از طرف دیگر اگر انرژی را به‌عنوان یک نهاده تولید در نظر بگیریم، پرداخت یارانه انرژی که در نگاه نخست ممکن است سیاست حمایت از تولید تلقی شود، موجب علامت‌دهی نادرست به تولیدکنندگان و افزایش فعالیت در صنایع انرژی‌بر می‌شود.

افزایش فعالیت در چنین صنایعی به معنای رشد مصرف انرژی، کاهش بهره‌وری تولید و مخاطرات محیط زیستی است. شدت مصرف انرژی شاخصی است که نشان می‌دهد به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی کشور، چه میزان انرژی مورد نیاز است.

رشد ۷۵ درصدی شدت مصرف انرژی

مسئولان بخش انرژی کشور نیز بارها نسبت به شدت مصرف انرژی و رشد سریع آن در مقایسه با سایر کشورها هشدار داده‌اند.

اردشیر مذکوری معاون برنامه‌ریزی و نظارت بر شبکه برق پیش از این با بیان اینکه ایران رتبه ششم شدت مصرف انرژی را در سطح جهان دارد، گفت: رشد شدت مصرف انرژی ایران در بازه زمانی ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۹، معادل ۷۵ درصد بوده است.

مذکوری همچنین درباره افزایش شدت مصرف انرژی و رشد اقتصادی اظهار داشت: رشد بالای مصرف برق در دهه اخیر با وجود رشد اقتصادی ناچیز تقریبا یک درصد، بیانگر آن است که رشد مصرف برق در بخش‌های غیرمولد بوده است. بنابراین می‌توان گفت این یارانه‌های پنهان نتوانستند رشد اقتصادی را برای کشور و رفاه را برای خانوار فراهم کنند و به سرعت‌گیر ارتقای بهره‌وری و عاملی برای آلودگی‌های محیط زیستی تبدیل شده‌اند.

مبلغ یارانه پنهان چقدر است؟

مبلغ دقیق یارانه پنهانی که به بخش‌های مختلف اقتصادی پرداخت می‌شود مشخص نیست و ارقام متفاوتی به‌عنوان یارانه پنهان مطرح می‌شود.

براساس گزارشی که سازمان برنامه‌وبودجه کشور در رابطه با لایحه بودجه ۱۳۹۸ منتشر کرده، یارانه پنهان در این سال حدود ۶۵۰ هزار میلیارد تومان بوده است. مسعود میرکاظمی رئیس سازمان برنامه و بودجه نیز ارزش دلاری یارانه پنهان را ۶۳ میلیارد دلار اعلام کرده و گفته، یارانه حامل‌های انرژی نزدیک به یک‌هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان است.

برهمین اساس نیز نمایندگان مجلس شورای اسلامی به‌دنبال وضع قوانینی برای اصلاح یارانه‌های پنهان هستند. رفراندوم یارانه انرژی و طرح «وان» دو رویکرد مجلس نسبت به یارانه‌ها هستند.

رأی‌گیری برای یارانه

همه‌پرسی برای حذف یارانه موضوعی است که ابوالفضل ابوترابی نماینده نجف‌آباد، تیران و کرون در یک پست توئیتری آن را مطرح کرده است. ابوترابی نوشت: «دهک‌های اول و فقیر فقط ۱.۲ درصد از یارانه انرژی استفاده می‌کنند، در حالی که این مقدار برای دهک‌های دهم و مرفه ۲۵ درصد است! لذا طرحی به مجلس ارائه کرده‌ام برای به رفراندوم گذاشتن حذف یارانه‌ پنهان و آشکار و پرداخت مستقیم آن به مردم که نیاز به امضای حداقل صد نماینده دارد.»

وی پیش از این در گفت‌وگو با روزنامه اعتماد به ماده ۳۶ قانون همه‌پرسی استناد کرده که براساس آن، برای طرح پیشنهاد همه‌پرسی ابتدا باید موضوع با امضای دست‌کم ۱۰۰ نفر از نمایندگان وقت مطرح شده و به صحن علنی بیاید تا پس از تصویب با دوسوم نمایندگان مقدمات اجرای آن فراهم شود.

به گفته ابوترابی، تقاضای رفراندوم در راستای اصل ۵۹ قانون اساسی مطرح شده که به ‌موجب آن، پیشنهاد حذف یارانه آشکار و پنهان انرژی و پرداخت مستقیم آن به مردم به رأی مردم گذاشته خواهد شد تا با برگزاری یک همه‌پرسی سراسری از شهروندان در این رابطه تصمیم‌گیری شود که به جای آنکه دولت‌ها نسبت‌ به تأمین یارانه انرژی اقدام کنند و مبالغی هنگفت را به این منظور تخصیص دهند تا قیمت سوخت برای شهروندان سرشکن شود، این مبلغ به‌طور مستقیم به شهروندان ایرانی پرداخت شود و البته در ازای آن، قیمت‌ها به قیمت واقعی جهانی افزایش یابد.

مصرف و مبادله «واحد انرژی»

برنامه دیگری که نمایندگان مجلس در حال پیگیری آن هستند، طرحی موسوم به «وان» است که پیش از این نیز چند بار مطرح شده بود. «وان» از سرواژه‌های «واحد انرژی» ساخته شده است. این طرح به‌صورت خلاصه پیشنهاد می‌دهد دولت همه یارانه‌های پنهان و غیرنقدی را حذف کند و معادل آن را در قالب «وان» یا واحد انرژی به افراد پرداخت کند. افراد می‌توانند این یارانه تجمیع شده را مصرف کنند یا در بورس به فروش برسانند.

نزدیک به یک سال پیش و در شهریورماه پارسال طرح وان به صورت غیررسمی در کمیسیون انرژی بررسی شد. در آن زمان عبدالعلی رحیمی عضو کمیسیون انرژی این طرح را فاقد جامعیت و پختگی لازم دانسته بود. این طرح از طرف سعید جلیلی نیز در رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری به‌عنوان یکی از برنامه‌های اقتصادی وی مطرح شده بود.

طرح وان یا هرگونه طرحی که به دنبال حذف یارانه و واقعی کردن قیمت‌ها باشد نیازمند این است که درباره سهم دولت از آزادسازی قیمت‌ها به روشنی اطلاعاتی را ارائه دهد. در واقع هر چقدر سهم دولت از آزادسازی قیمت‌ها پایین‌تر باشد، احتمال توزیع یارانه پنهان جدید با مسائل و چالش‌های کنونی کمتر خواهد شد.

نکته دیگر آنکه، تا زیرساخت‌های اساسی برای فراهم کردن زمینه مقابله با تورهای ناشی از حذف یارانه‌ها و جهش‌های قیمتی در اقلام مختلف صورت نگیرد، هر اقدامی در این بخش با پیامدهای سنگین اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی روبرو خواهد شد.